De Laatste Getuigen 2022 - Joods in de oorlog en daarna

Chaja Meijer

"Het ergste is de spanning als er weer razzia’s worden aangekondigd. De stilte op straat. De laarzen van de Duitsers – maar ook van Hollanders. Dat ze de portiek opkomen, en je moét opendoen. Die angst vind ik nog erger dan een bombardement."

Fanny Bernstein

"Hoe ouder ik word, des te meer ik me realiseer: wáárom heb ik niet meer gevraagd? Wáárom niet? Of anders aan een tante? Nu is er niemand meer. Maar het kón niet. Het was ónbespreekbaar. De enige antwoorden die wij kregen waren: ze zijn er niet meer."

Jacqueline Kupferschmiedt

"Ik merk aan mijn kinderen, die vragen! En hun kinderen vragen! Als mijn ouders nog hadden geleefd, zouden ze zoveel gevraagd hebben. En toen vonden mijn broer en ik al die papieren. De laatste jaren is het echt een legpuzzel geworden."

Menno van der Reis

"Mijn vader en zijn zusje kwamen uiteindelijk in de Vlierboomstraat terecht, daar konden ze tot het einde van de oorlog blijven. Die hele straat wist ervan: bij de familie Swier – met wie ik nog steeds contact heb – zitten twee joodse kinderen ondergedoken. Zelfs de NSB’ers uit de straat wisten het."

Leest het verhaal van Herman Kupferschmidt

Alwin Pulinckx

"Een zekere Heukels neemt de fotozaak over. Heukels is één van de meest beruchte figuren uit de bezettingstijd en kwelt ons op alle mogelijke manieren. M’n vader is niet bestand tegen de spanningen, die de bijna dagelijkse besprekingen met Heukels met zich meebrengen en dus moet ik deze alleen voeren. Ik sta op de rand van instorten."

Leest het verhaal van Rebecca van Leeuwen

Dionne Verwey

"Mijn grootouders zijn één dag voordat ze zouden onderduiken verraden, voor tien gulden, daar heb ik vaak over nagedacht, en veel over gedroomd, toen ik een jaar of achttien, negentien, twintig was."

Leest het verhaal van Jetje Spetter

Edith Andriesse

"Ach, wat moet ik verder vertellen? Dat ik daarna moet onderduiken? Van het ene naar het andere adres gesleept wordt? Dat ik gék word van de benauwde huislucht? Wild van angst om mijn verslapte ledematen? Dat ik alleen nog hoop eens te sterven?"

Leest het verhaal van Jacqueline Kupferschmidt

Emma Buysse

"Als kind dacht ik: ik wil viool spelen. Maar dat mocht niet, ik móest piano spelen. Toen mijn moeder overleed, wist ik dat er ergens een kist was met twee violen erin. Eén daarvan bleek door mijn grootvader gemaakt te zijn. Hij was vioolbouwer, daar heeft zij nooit wat over gezegd!"

Leest het verhaal van Liesje Spetter

Erna van den Berg

"Na de capitulatie waren de Duitsers zo slim zich de eerste tijd koest te houden, maar heel langzaam kwamen anti-joodse veranderingen. Iedereen werd uit zijn baan gezet. Vaders zaak, een maatkleermakerij, werd geconfisqueerd. Ik werkte als achttienjarige illegaal bij een broodfabriek op kantoor."

Leest het verhaal van Menno van der Reis

Joris Smit

"Hij kende de Duitse mentaliteit en wist: als een Duitser je een grote bek geeft, moet je daar een grotere bek overheen geven! Hij werd naar Hollands Spoor gebracht en toegeblaft door een Obersturmbahnführer. En toen gaf hij die kerel toch een grote bek terug, in vloeiend Duits. Die man was totaal verbouwereerd."

Leest het verhaal van Gabriel Italie

Mark Rietman

"Vele uren raakt men kwijt met wachten: voor het brood, het warme eten, de koffie, bij de kapper, bij het bad enz. Dit hoort bij het sjnorrer-leven, dat men hier leidt. Sjnorrers zijn we, vooral wanneer we hunkerend met ons etensbakje in de rij staan. Men wil ons blijkbaar tot paupers maken. Bezitloos en smerig."

Leest het verhaal van Fanny Bernstein

Myrthe Huber

"Wij woonden in Rijswijk en op 4 mei werd in het oude stadhuis een krans gelegd. Wij gingen als kind, mijn moeder ging nooit mee, mijn vader en wij gingen naar het park. En het was de eerste keer dat ik mijn vader zag huilen. Ik was zes of zo. Ik vroeg: “Huil je nou?” - “Nee, ik heb wat in mijn oog.”"

Leest het verhaal van Chaija Meijer

Sharlee Daantje

"Mijn opa ging groenten en fruit halen in het Westland, daar werd hij opgepakt. Ze komen allebei in Westerbork terecht en hebben elkaar daar weer ontmoet. Ik heb nog een kaartje van ze ontvangen! “De volgende week naar Polen!” staat erop, met potlood geschreven."